So hoekom moet ek lees, huh?

“Lif ju baja”, lees die teksboodskap.  En haar oë straal: haar Romeo het pas ‘n liefdesverklaring gemaak, ‘n gedig geskryf en ‘n minnebrief gestuur.
En miskien is dit hier waar die knoop lê.  Daar is ‘n reuse kloof tussen die twee realiteite waarmee jongmense gekonfronteer word, naamlik die tegnologie en die akademie.  Die sinne wat in tekse heen en weer vlieg, is die soort ongrammatikale skryfsels wat onderwysers en dosente na drank laat gryp.  Die wydte van die oogspan wat nodig is om die klein skerm van ‘n selfoon te lees, is net sowat ‘n kwart van ‘n normale A4 bladsy.  Is dit ‘n wonder dat kinders al swakker lees?  Ek meen, ‘n Comrades atleet kan nie gereed wees vir ‘n ultra marathon as hy daagliks ‘n paar 100 meters draf nie.  So kan ‘n mens se oogspan ook nie leesfiks raak op twiets nie.  Dr Michael le Cordeur, voorsitter van die Afrikaanse Taalraad, sê dat daar elke jaar ‘n groot klomp leerders op hoërskool beland wat glad nie kan lees nie.  Hy verwys na ‘n studie wat in 2008 in die Wes-Kaap gedoen is, wat aangedui het dat net 48% van hoërskoolkinders op ‘n internasionaal aanvaarbare vlak kan lees.  Verduidelik dit dalk ons swak matriekresultate?  Jy hoef nie Sherlock te heet om die verband in te sien nie!  By die SAOU se jaarvergadering in September 2012, het dr Le Cordeur die onderwysers daarop gewys dat lees nie net ‘n kognitiewe (verstandsfunksie) aksie is nie.  Dit loop hand aan hand met die emosie: as ‘n kind WIL lees, dan sal die proses vlotter geskied.  Van die beginsels wat hy aan die onderwysers voorgehou het, sluit aan by wat terapeute in praktyk ondervind.

• Lees begin by die onnie! Juffrou of meneer moet weet wat hulle kinders se leesklok laat tiek! Kry die soort boeke en tekse wat die kinders in jou klas interesseer en die stryd is al halfpad gewen.
• Lees is ook ma en pa se verantwoordelikheid. Lees julle tuis? Is daar boeke in julle huis? Hoe lank sit almal voor die televisie?
• Hardop lees is belangrik: nie net in die klas nie, maar ook tuis. Dit is bewys dat ‘n ouer wat saam met ‘n kind (veral ‘n beginner-leser) hardop lees,  sy  leesvlotheid dramaties verbeter. Sodra ‘n kind vlotter en vinniger lees, raak dit ook lekkerder. En as lees eers lekker raak, is daar geen keer aan nie: die kind word lief vir lees!
• Leerders moet ook ‘n inspraak in die leesboeke/tekse hê wat in die klas gebruik word. As dit relevant en interessant is, gaan selfs die negatiefste leser begin luister.
• Leerders wat skryf, word leerders wat lees! Kreatiewe skryfkuns moet nie afgeskeep word nie. Om ‘n eie storie, prenteverhaal, grap of kort boekie te skryf is vir baie kinders die vlam wat die lont aansteek. Dan hoef korrekte taalgebruik nie so swaar te tel nie: dis die genot van kreatiwiteit wat hier belangrik is.

Dit is so dat niemand graag die skuld vir ons lesers se swakker leesvermoë wil dra nie.  Die universiteite wys vinger na die hoërskole, die hoërskool trek skouers op en rol oë vir die laerskole, wat weer kopskuddend na die kleuterskole beduie.  En hier klik die kleuterjuffrouens meewarig hul tonge oor die ouers wat eintlik die sondaars is.

En ja, ma en pa, julle is die primêre bepalers van jul kind se leesvermoë.  ‘n Kind wat van babatyd al aan boeke blootgestel word, het ‘n baie goeie kans om ‘n uitstekende leser te word.  Hier is my tips aan ouers om kampioen-voorlesers te word. Dialogiese lees is wanneer die kind by die lesery betrek word, deur vragies te vra, dinge uit te wys, hom toe te laat om medeverteller te raak.  In Britse akademiese artikels, word na die slaaptydstorie na ‘n “home literacy event” verwys.  En helaas, weens die feit dat hierdie “literacy event” afgeskeep word, gaan dit ook al hoe slegter met leesvaardighede en taalontwikkeling.

Sodra die baba al op die skoot kan sit, vanaf 3 maande af, kan ma en pa al begin boekies blaai.  Begin met dik karton of plastiekboeke met eenvoudige illustrasies en sterk primêre kleure.

• Gesels in kort, vlot sinne en raak opgewonde oor elke bladsy.  In enige taal ter wêreld, praat ouers in ‘n  fyner stem met ‘n baba.  En dis bewys dat baba’s beter reageer op hierdie hoër frewensies!  Later gaan baba saam begin geluide maak of gryp na die boekie.  Dis belangrik: baba moet lees fisies geniet!  Die blaai-aksie is ook uiters belangrik: dit vorm die basis vir middellynkruising: noodsaaklik om eendag te kan lees.
• Soos wat baba ouer word, so raak ma se sinne langer.  Sy betrek die kind by die storie.  Sy vra vragies en maak die kind medeverteller.
• Hoe ouer die kind word, hoe meer kan hy help uitkies aan boekies.  Die kind wil soms dieselfde boek vir weke aaneen lees, en dis reg so! Herhaling van frases en stories bou sekuriteit en voorspelbaarheid.
• Moenie van rympieboeke vergeet nie!  Rympies prikkel hulle sin vir ritme en rym, wat essensiële pre-leesvaardighede is.  En die humor wat in kinderrympies versteek is, maak lees ‘n plesierige aktiwiteit.
• Slapenstyd moet ‘n helige tydjie wees: mamma of pappa en ‘n boek!  TV of die I-pad mag nie hierdie kosbare tyd vervang nie.  Die intieme samesyn met die ouer kweek ‘n lewenslange liefde vir boeke.  As ma en pa kampioen-storievertellers is, is dit natuurlik ‘n ander bonus. Dit leer ‘n kind om op sy luistervaardighede te konsentreer.
• ‘n Kleuter leef in die tegno-wêreld.  Maak gerus gebruik van hulpmiddels soos rekenaars en I-pads, maar moenie dit as kinderoppassers gebruik nie.  As daar gelees word, doen dit saam!
• ‘n Kleuter wat lief is vir boeke, gaan waarskynlik die kleuter wees wat self gaan begin lees.  En lees is die grootste bepaler van akademiese sukses.  Moenie dat die I-pad jou plek as ouer steel nie, maar maak die slim ding jou vennoot.

Die ouer kind

As ‘n opgeskote tiener my vra waarom hy nou eintlik moet lees, het ek hom of haar ‘n handvol antwoorde.  “Kyk na jou hand:  daarin lê die vyf redes waarom jy behoort te lees.  Jy lees vir intelligensie, vir informasie, vir interessantheid, vir inspirasie en vir insig.”

• Jou duim:  hy staan vir Intelligensie.  Lees is die sterkste voorspeller van akademiese en beroepsukses.  “Literacy is a critical and lifelong skill that serves as a benchmark for future educational and vocational success.” (Seminars in Speech and Language, 2012, 33: 280-298). Daarby klink ‘n belese persoon slimmer as wat hy is.  En vir die seuns daarbuite: meisies is mal oor ‘n ou wat intelligent kan gesels!  Die grootste seksorgaaan is hoeka die brein…
• Jou wysvinger staan vir Informasie.  Dis ook jou waarskuwingsvinger en aanwyser.  Komaan ouens, as julle dit nou nog nie weet nie: ons leef in die informasie-era!  Tegnologie is grootliks op lees gebaseer.  Net deur te lees kan jy op hoogte bly. En of jy nou harde kopie of digitaal lees, maak nie saak nie.  Wees gewaarsku: as jy nie lees nie, gaan jy van die tegno-wa afval.  Sugata Mitri, onderwys navorser van Indië, en “pa” van die “Sole” skole: self organized learning environments”, glo dat lees met begrip die belangrikste vaardigheid is wat kinders in 2030 sal nodig hê.  (Kyk sy TED Talk op Youtube: Suagata Mitri: School in the Clouds)
• Jou middelvinger is jou interessante vinger.  Dis mos hy wat so interessant kan swets.  Hy herinner jou dat die lewe ‘n interessante plek is.  As jy lees, word jy deel van die heel interessantse avonture, uitvindings en nuusgebeure.  Jy mag nooit weer sê:  “Ek’s verveeld” nie!  Plus: lees maak van JOU ook ‘n interessanter mens.  Iemand wat cool feite en stories kan verte, is altyd gewild.
• Jou ringvinger is jou swakste vinger.  Maar hy herinner jou aan die die sterkste idees.  Lees is Inspirerend.  Deur te lees kry jy nuwe, kreatiewe idees!  As daar opstelle geskryf of toesprake gemaak moet word, is ‘n leser die res van die klas loshande vooruit.  Geestelike inspirasie kry jy uit boeke oor wysheid, geloof en lewensfilosofie!  Dit maak van jou ‘n volronde mens.  Daar is ‘n Russiese spreekwoord wat lui:  “Vyf jaar van nou af, gaan jy die produk wees van die mense wat jy ontmoet het, die keuses wat jy gemaak het en die boeke wat jy gelees het.”
• Jou pinkie is jou Insig-vinger.  Lees laat jou uitvind hoe ander mense se koppe tiek.  Jy klim in ander mense se koppe in!  Jy vind uit waaroor ander mense droom, wat hulle vrese is, hoe hulle probleme oorkom.  Jy lees van oorwinning en hoop en jy bemagtig jouself. Belangrik vir seuns: lees bietjie meisieboeke!  So gaan jy uitvind hoe ‘n meisie se ratwerk draai.  Ditto vir meisies!

Vat nou jou vuis bymekaar en dink oor hoekom jy moet lees.  Vir intelligensie, informasie, interessantheid, inspirasie en insig?  Ek hoop dat jou eintlike antwoord is:  vir die lekker!

Christien Neser
Spraakterapeut/Skrywer                             
BA(Log) Pret. Hons Fr. (Unisa) MA (RAU)
lcn@lantic.net / 0836288731